Echte Schiedamse jenever

Het familiebedrijf Herman Jansen produceert al sinds 1777 gedistilleerde dranken. Herman Jansen brengt oer-Hollandse dranken op de markt, zoals Sonnema en Notaris jeneverspecialiteiten. Maar ook bekende internationale merken, zoals Glen Mansion Whisky, Savoy Club, Tribelle Triple Sec en Delaforce Port. Het huidige Herman jansen is wereldwijd actief en biedt een gevarieerd en eigentijds assortiment.

Deze branderij-distilleerderij is ontstaan door een fusie van Delftse Vlek (1860) en het Schiedamse Herman Jansen (1777) onder de naam UTO. Sinds 2011 heet dit bedrijf weer Herman Jansen. De geschiedenis van de UTO, een bekende naam in de Schiedamse jenever industrie, begint in 1777 bij de distillateurfamilie Jansen, als Pieter Jansen de basis legt voor een branderij. Eén van zijn nazaten, Herman Jansen, richt in 1898 een glasfabriek op om niet afhankelijk meer te zijn van bottelarijen. Jansen kiest als naam “Uit Tegenweer Opgericht” (UTO). Die fabriek sluit in 1922 maar vijftig jaar later krijgt UTO een andere betekenis, als de naam van de nieuwe distilleerderij. Ontstaan uit een fusie tussen de firma Herman Jansen en het Delftse Vlek & Co (van een vlekje wegwerken) wordt Unaniem Tot Overeenstemming (UTO).

Maar er wordt veel meer gemaakt bij Herman Jansen. Zo wordt er het succesvolle Bobby’s Schiedam Dry Gin, likeur maar ook whisky gemaakt van het merk Glen Mansion waarvan veel Ingrediënten gewoon uit Schiedam komen. Glen Mansion Scotch Whisky (met een alcoholpercentage van 40%) is een blend van de beste Schotse graan- en maltwhisky’s en onderscheidt zich door een rijke gouden glans, een robuust en krachtig aroma en een lange, zachte afdronk met een zweem van heerlijk geurend eikenhout. Na zorgvuldige distillatie en minimaal drie jaar rijping op eikenhouten vaten worden de whisky’s gemengd door Herman Jansen’s dochterbedrijf Dew Hill Co. Ltd. in Glasgow, Schotland.

De echte oude en overige Schiedamse jenevers

Grote spelers op de wereldmarkt voor gedistilleerd zijn al eeuwenlang in Schiedam gevestigd.

Het geheim van kabouterjenever
Henk van Gelder - 16 oktober 1995

Marten Toonder was het hele geval allang vergeten. En toen het hem na meer dan vijftig jaar opeens weer onder ogen kwam, zag hij ook eigenlijk niet in waarom er nu nog werk van zou moeten worden gemaakt. Ach, zo'n jeugdzonde. Destijds was het boekje nooit uitgegeven, waarom zou dat dan nu wèl moeten? Het was maar goed dat John Wigmans zo aanhield, anders had hij er nooit toestemming voor gegeven. Maar nu is het dan toch zo ver: vandaag verschijnt, in een liefhebbersoplage van 300 exemplaren, een zorgvuldig in- en uitgeleide uitgave van Het recept van Pinneke Proost - met een enthousiast voorwoord van Marten Toonder.

Het was op 11 augustus 1943 dat de Schiedamse distillateur Herman Jansen zich schriftelijk wendde tot de heer M. Toonder, Frederiksplein 30, Amsterdam. De jeneverstoker betoonde zich, hoewel naar eigen zeggen “de kinderschoenen reeds lang ontwassen”, een bewonderaar van de avonturen van Tom Poes in De Telegraaf, hetgeen hem op de gedachte had gebracht de maker van die 'meesterlijke' illustraties te vragen of hij bereid zou zijn een kabouter te tekenen die een waardig handelsmerk kon vormen voor zijn jenevermerk Kabouter. Het was een aardige, mooi geschreven brief. Toonder nodigde de man dan ook uit voor een gesprek, dat al spoedig tot concrete afspraken leidde.

Ruim een halve eeuw later herinnert Marten Toonder zich nog, dat hij de heer Jansen heeft voorgehouden dat een willekeurig kaboutertekeningetje geen zoden aan de dijk zou zetten: “Als zo'n ventje geen geheim en geen karakter heeft, is het waardeloos, net als de jenever van tegenwoordig. Ik legde hem daarom uit dat hij een verhaal nodig had om zijn figuur tot leven te brengen. En omdat het in dit geval geen strip kon zijn, moest het maar een boekje worden. Een beetje mooi uitgevoerd - en een verhaal in de vorm van een legende.” Hij zette zich aan de schrijfmachine en begon: “Lang, lang geleden kwam het voor, dat de mensen wel eens door kabouters werden geholpen. Het is erg lang geleden, maar wáár gebeurd is het; oude geschriften getuigen nog daarvan. Dat was een goede tijd; wanneer men niet wist hoe men zijn werk op tijd klaar moest krijgen, zette men maar een glaasje melk en een boterhammetje met kaas ergens neer en dan kwamen de kabouters 's nachts wel en maakten het af. Ja, een goede tijd was dat.”
De legende handelde over de achttiende-eeuwse Herman Janszoon, “een eerlijk en rechtschapen man” met een stokerij waar hij jenever en brandewijn maakte. Op een dag kreeg deze Janszoon bezoek van een vreemde signeur, die hem zegt tegen betaling van vele florijnen een jenever te kunnen fabriceren “die geurig en zacht is als vlindervleugels, er uitziet als vloeibare barnsteen en geurt als een bloeiende akker in de zomer”. De vreemdeling ontpopt zich als oplichter, maar uiteindelijk is het Pinneke Proost, de huiskabouter van Janszoon, die hem met een kruikje Kabouter-jenever het beloofde alsnog weet te leveren.

Al een paar dagen na het eerste gesprek was Marten Toonder in staat 'een tamelijk net typsel' naar Schiedam te sturen. Op 16 oktober 1943 schreef Herman Jansen terug, dat hij per separate post wat suiker en whisky aan de Toonders had gestuurd en dat 'de Oude Schiedamsche Legende' in de smaak was gevallen. Toonder zette daarop zijn studiomedewerkers aan het werk om de tekeningen uit te werken. Hans G. Kresse, de latere schepper van Erik de Noorman, was een van hen. Terwijl buiten de oorlog woedde, werd binnen op de tekentafels ‘Het recept van Pinneke Proost’ geïllustreerd. Jansen liet één correctie aanbrengen: zijn voorvader, een belangrijk personage in het verhaal, was door Kresse getekend als een gemoedelijk kereltje met een voorschoot om de buik en een mutsje waar wat piekharen onder vandaan kwamen. Dat was volgens de distillateur ongepast; de oude Herman Janszoon was anno 1777 een vooraanstaand ingezetene van de gemeente Schiedam, die dan ook een gedistingeerd voorkomen met een pruik en een elegante knevel moest krijgen. Gehoorzaam schiep de studio een nieuwe versie, al was het maar omdat Jansen een kistje met een klokkende inhoud had meegebracht.

Hoe het verder met het boekje is afgelopen is echter tot op de dag van vandaag een raadsel. In elk geval is het nimmer verschenen. Bij toeval ontdekte de Alkmaarse archivaris John Wigmans, die voornemens was een biografie over Hans G. Kresse te schrijven, bij de familie Jansen op zolder een stapel prenten en een modelboekje waarin de gezette tekst en de waterverfschetsen waren geplakt. Niemand weet meer wanneer dat model is gemaakt. Niemand weet ook waarom Het recept van Pinneke Proost nooit als boekje is verschenen. Hooguit, oppert Wigmans, valt te vermoeden dat Schiedam te elfder ure is teruggeschrokken voor de combinatie van een kinderverhaal met sterke drank.
Wel staat vast dat Toonder Studio's gedurende de bezetting veel genoegen heeft beleefd aan de regelmatige jeneverzendingen. Wat niet werd opgedronken, kon tegen zwarte-marktprijzen worden verkocht of geruild voor levensmiddelen. De distillateur is vervolgens eer bewezen met advertenties voor Kabouter-jenever in het satirische verzetsblad Metro dat tijdens en kort na de oorlog door Toonder werd gemaakt. Maar nu Het recept van Pinneke Proost voor ƒ175 per exemplaar toch nog in roulatie wordt gebracht, spelen zulke reclame-doeleinden geen rol meer.
Het jenever merk is, evenals het boekje, niet meer in de handel.

Denk aan de elf generaties Nolet van Nolet Distillery, bekend van Ketel 1 Jenever, Nolet’s dry gin en de wereldwijd verkochte Ketel One Vodka. Evenals het andere grote familiebedrijf De Kuyper Royal Distillers, ’s werelds grootste producent van cocktaillikeuren. Het Schiedamse Onder de Boompjes heeft in naam de op één na oudste distilleerderij van Nederland. Familiebedrijf Herman Jansen, kwaliteitsproducent van diverse beroemde brands, zoals Notaris en Sonnema Berenburg, is hier al sinds 1777 gevestigd. Ook jonge merken als Loopuyt Gin, Bobby’s Gin en Catz Dry Gin bevinden zich in Schiedam.

Om tegenwicht te bieden aan de opkomst van de op kolomdistillaten gebaseerde jenevers, de zo genoemde jonge jenevers (zie eerdere pagina’s op deze site), stelde het stadsbestuur van Schiedam in 1902 een speciaal keurmerk in ten faveure van de traditionele branderijen: Echte Schiedamse jenever. Op dit moment zijn nog slechts twee jenevers voorzien van dit keurmerk: het in het Schiedamse jenevermuseum gestookte 'Old Schiedam' en 'Notaris jenever', dat gestookt wordt in branderij De Tweelingh.

Herman Jansen - Notaris jenever

De jenever die uit deze branderij komt is uniek en zeldzaam. Deze Notaris jenever staat op gelijke hoogte met de originele malt whisky’s en cognacs die de tijd hebben gekregen te rijpen tot volledige volwassenheid. Om een jenever als Notaris te kunnen stoken is een mengsel nodig van 3 uitgelezen granen. Deze granen komen in molen De Vrijheid, welke naast de branderij staat, tot rust voordat ze gemalen worden. Uit die granen wordt een moutwijn gestookt volgens een authentieke en zeer tijdrovende methode.

Na het stoken wordt de moutwijn in vier delen gesplitst. Eén deel ondergaat geen verdere bewerking en wordt apart bewaard. Het tweede deel wordt in een kleine distilleerketel met jeneverbessen tot gebeide gestookt. Het derde deel vormt de basis voor een zeer fijne versterkte moutwijn van 80% alc.

Van het laatste deel wordt met een zorgvuldig kruidenmengsel een korenwijn gestookt die er uiteindelijk voor zorgt dat Notaris z’n zachte en vooral kruidige karakter krijgt. De vier delen samen vormen uiteindelijk Notaris jenever. Al met al een werkwijze die veel tijd kost. Zoveel tijd dat Notaris jenever slechts in beperkte hoeveelheid gestookt kan worden. Overigens is Notaris jenever een 100% biologisch product. Na al dit ambachtelijk werk wordt de zogenaamde oude jenever opgeslagen op eikenhouten vaten gelijk de whisky. Datwas nog nooit eerder gedaan en daar zijn ze Herman Jansen zo’n twintig jaar geleden mee begonnen. Het resultaat mag er zijn, een voortreffelijke jenever.

Notaris 3 years is een smaakvolle en aromatische jenever, samengesteld uit vier moutwijndistillaten en heeft drie jaar in alle rust kunnen rijpen in eikenhouten vaten. De fijnste ingrediënten en de zorgvuldige bereiding in combinatie met de rustperiode en het eikenhout zorgen voor de bijzondere, volle zachte aromatische smaak van deze jenever.

Notaris moutwijnjenever 10 years is samengesteld uit vier moutwijndistillaten en heeft vervolgens meer dan tien jaar op eikenhouten vaten kunnen rusten en rijpen. De inwerking van het eikenhout, samen met zorgvuldig geselecteerde kruiden én de beste jeneverbessen geven een smaak die niet onder doet voor een zeer goede malt whisky.

Notaris moutwijnjenever 15 years is een zeer complexe maar toch ook een toegankelijke jenever. De Notaris 15 years samengesteld uit viermoutwijn distillaten is minimaal 15 jaar lang op eikenhouten vaten gerijpt. Deze Notaris 15 years is bijzonder door zijn rijping, maar ook door de met zorg geselecteerde kruiden en jeneverbessen.

De firma Herman Jansen werd wereldberoemd door haar jenevermerk Kabouter. De grote naamsbekendheid van dit merk is waarschijnlijk mede te danken aan de herkenbaarheid van het logo, in combinatie met de slogan “drink louter kabouter”. De kabouter op het etiket werd ontworpen door de bekende tekenaar Marten Toonder (van Heer Bommel en Tom Poes) en kreeg als naam Pinneke Proost.